Ηταν τυχερός στη ζωή του ο Patrick Leigh Fermor. Ηταν τυχερός στον πόλεμο, στα βιβλία του, στον έρωτα ή στην αγάπη και στις φιλίες του και σε όποια περιπέτεια σκαρφιζόταν να μπλέξει. Πίστευε πως από μόνη της η ίδια η ζωή είναι περιπέτεια. Το ίδιο τυχερός ήταν και όταν αποφάσισε να αναθέσει στην Artemis Cooper τη βιογραφία του. Χάρη σ’ αυτήν έχουμε ένα έξοχο βιβλίο -«Patrick Leigh Fermor, an adventure» (εκδ. John Murray, σελ. 447)- και ταυτόχρονα μια σε βάθος ανάλυση αυτής της ατίθασης αλλά χαρισματικής προσωπικότητας που ήταν ένα κράμα εντιμότητας, τόλμης, γενναιοψυχίας και βαθιάς γνώσης. Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να γράψει για τη ζωή του γιατί απλούστατα σε κανέναν άλλον δεν θα μιλούσε γι’ αυτήν. Ο Paddy (όπως τον φώναζαν όλοι) ήταν ένας πολύ κλειστός άνθρωπος. Επινε, γελούσε εύκολα και δυνατά, μάθαινε εύκολα ξένες γλώσσες, τραγουδούσε και διασκέδαζε με τον καθένα και το καθετί, διηγιόταν ιστορίες και θυμόταν και απήγγελλε ποιήματα ακόμη και τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Ηταν ένας πανέξυπνος πολυλογάς.
Η Αρτεμις Κούπερ ήταν μια διαφορετική περίπτωση. Κατ’ αρχήν είναι εγγονή της Diana Cooper της οποίας πήρε το όνομα στην ελληνική του εκδοχή για να μην μπερδεύεται η οικογένεια. Η γιαγιά Νταϊάνα, μία από τις πιο ζωντανές προσωπικότητες της αγγλικής κοινωνίας, ήταν φίλη του Paddy. Η Αρτεμις είναι κόρη του συγγραφέα John Julian Norwich (Mediterranean) και σύζυγος του πολύ σημαντικού συγγραφέα Antony Beevor (The second World War). Ετσι η Αρτεμις, που γνώριζε τον Φέρμορ από παιδί, ήταν ο μόνος άνθρωπος που έκανε για αυτή τη δουλειά. Αλλωστε είχε ήδη επιμεληθεί με επιτυχία το προτελευταίο από τα βιβλία του, «Words of Μercury».
Το τέλος μιας ζωής είναι πάντα δύσκολο. Στο σώμα, στο μυαλό, στις ικανότητες, στις ανάγκες. Το τέλος της ζωής όμως ενός ήρωα και χαρισματικού ανθρώπου είναι άδικο γιατί είναι το τέλος του παραμυθιού, και δεν αρκεί το «και ζήσαμε εμείς καλά κι αυτοί καλύτερα». Το ίδιο ήταν και το τέλος της ζωής του Φέρμορ παρ’ όλο που ούτε μια στιγμή δεν έχασε το χιούμορ του, το θάρρος του, ή την καρτερικότητά του. Η αρχή της ζωής του ήταν διαφορετική και προσφέρει πολλές εξηγήσεις για την προσωπικότητά του. Ο πατέρας του, Sir Lewis Leigh Fermor, ήταν ένας αδύνατος, δύσκολος και αυστηρός άντρας, διευθυντής του Γεωλογικού Ινστιτούτου της Ινδίας που πέρασε τη ζωή του σχεδιάζοντας χάρτες, ψάχνοντας για απολιθώματα, γεωλογικά στρώματα, πουλιά και λουλούδια. Η μητέρα του ήταν μια κεφάτη παχουλή γυναίκα που αγαπούσε τη μουσική, τη διασκέδαση, το διάβασμα και τρεφόταν με κοινωνική περιέργεια. «Δεν θα μπορούσες να φανταστείς δυο ανθρώπους πιο διαφορετικούς σε γούστο, σε εμφάνιση και σε χαρακτήρα», έλεγε ο Paddy απορώντας πώς μπορούσε ο ένας να συμβιώνει με τον άλλον. Η αλήθεια είναι ότι δεν συμβίωσαν και πολύ και κάποτε χώρισαν.
Εγινε Μιχάλης
Ο Paddy γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1915 και βαπτίστηκε Πατρίκιος Μιχαήλ Λη Φέρμορ. Κι εδώ ήταν τυχερός καθώς ο πατέρας του ήταν στην Ινδία και έτσι απεφεύχθη το δεύτερο όνομα να είναι ημιπολύτιμου λίθου όπως επέμενε ο σερ Λούις, ο οποίος ονόμασε την πρωτότοκη κόρη του Vanessa Jade (δηλαδή Ζαντ). Αναμφισβήτητα η οικογένεια ήταν εκκεντρική. Τελικά το Μιχάλης χρησίμευσε για πρακτικούς λόγους κατά τη γερμανική Κατοχή στα βουνά της Κρήτης, όπου ο Paddy έγινε Μιχάλης όπως ακόμη τώρα τον λένε οι Κρητικοί και οι Μανιάτες.
Η ζωή του Φέρμορ είναι σαν μυθιστόρημα. Πέρασε τα πρώτα τέσσερα χρόνια του σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Αγγλίας. Η μητέρα του ετοιμαζόταν να ταξιδέψει με τα δύο παιδιά στην Ινδία, όταν ένα γερμανικό υποβρύχιο βύθισε το επιβατικό Λουζιτάνια. Για να μη διακινδυνεύσει ο γιος της σε ένα τόσο μακρινό ταξίδι τον εμπιστεύτηκε σε μια καλή αγροτική οικογένεια. Αποκλείστηκε όμως στην Ινδία ώς το τέλος του Πολέμου. Η επιλογή ήρθε γάντι στον Paddy ο οποίος έπαιζε όσο ήθελε, κυλιόταν στις λάσπες και στα άχυρα, και γύριζε όταν ήθελε σπίτι όπου τον περίμενε η ανοιχτή αγκαλιά της Μαμάς-Μάρτιν και το φαγητό χωρίς τους αγκώνες κολλημένους στα πλευρά και τους άλλους καλούς τρόπους. Σκέτος Παράδεισος. Ηταν πέντε χρόνων όταν επέστρεψε η μητέρα του και… η κυρία με τα ωραία ρούχα και το σκυλάκι στην αγκαλιά τον τρόμαξε τόσο που το έβαλε στα πόδια κλαίγοντας γοερά, ενώ πίσω του έτρεχε ο σκύλος γαβγίζοντας, η αδελφή του, η μητέρα του και η Μάμα-Μάρτιν.
Αταξίες
Μετά ακολούθησε η γνωστή ιστορία της ζωής του. Οι αταξίες και οι αποβολές από όλα τα σχολεία. Το μεγάλο ταξίδι από την Ολλανδία στην Κωνσταντινούπολη με τα πόδια στα 18 του, όταν μια συστατική επιστολή σε κάποιον Γερμανό ευγενή του άνοιξε τη μία μετά την άλλη τις πόρτες των κάστρων των τελευταίων φεουδαρχών της Μεσευρώπης. Είχε μόνο τέσσερις λίρες τον μήνα, ένα σακίδιο με την κλασική ανθολογία ποίησης των εκδόσεων Οξφόρδης, τις Ωδές του Οράτιου, κάνα δυο αλλαξιές ρούχα και κανέναν ενδοιασμό για όποια δουλειά του τύχαινε και όποιον αχυρώνα θα αντικαθιστούσε ένα κρεβάτι. Μετά ήρθε ο μεγάλος έρωτας της ζωής του με την Μπαλάσα Καντακουζέν, την όμορφη Ρουμάνα αριστοκράτισσα που αναγκάστηκε να αφήσει μόλις ξέσπασε ο Πόλεμος για να επιστρέψει στο Λονδίνο και να καταταγεί. Λόγω χαρακτήρα και γλωσσομάθειας το υπουργείο Πολέμου τον τοποθέτησε στην Ιντέλιτζενς. Μετά ήρθε η αποστολή στο Αλβανικό Μέτωπο, στα βουνά της Κρήτης και η μνημειώδης απαγωγή του στρατηγού Κράιπε. Εδώ αξίζει να θυμίσουμε το περιστατικό.
Η ιδέα της απαγωγής γεννήθηκε στο Κάιρο σε μία από τις έξαλλες στιγμές κεφιού του Φέρμορ και του φίλου του ταγματάρχη Billy Moss. Ισως… να είχαν πιει και κάτι παραπάνω. Στο Κάιρο, το Αρχηγείο δέχτηκε την πρόταση με πολλές επιφυλάξεις, λίγες ελπίδες και άκρα μυστικότητα και… τους έριξε με αλεξίπτωτο πίσω στην Κρήτη. Ντυμένοι με γερμανικές στολές ο Φέρμορ, ο Μος και τρεις Κρητικοί αγωνιστές σταμάτησαν το αυτοκίνητο του στρατηγού δήθεν για έλεγχο όταν το βράδυ επέστρεφε σπίτι του. Εβγαλαν έξω τον οδηγό, πήρε ο Μος το τιμόνι, έβαλε ο Φέρμορ το καπέλο του Κράιπε τον οποίον έριξαν πίσω στο πάτωμα του αυτοκινήτου όπου τον ακινητοποίησαν οι τρεις Κρητικοί. Ετσι πέρασαν από το κέντρο του Ηρακλείου και από κάπου 22 φυλάκια ελέγχου πριν στρίψουν και πάρουν τον ανήφορο για το βουνό. Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του ο Κράιπε αν και αυστηρά φρουρούμενος είχε μεταχείριση ανάλογη του βαθμού του και όση νοσηλεία μπορούσε να του παρασχεθεί έπειτα από ένα κάταγμα. Εκεί από μια στιγμή και πέρα ανάμεσα στον στρατηγό και τον Φέρμορ αναπτύχθηκε ένα αίσθημα αλληλοσεβασμού. Ηταν χάραμα όταν ο Κράιπε καθισμένος σ’ ένα βράχο και περιμένοντας τον ήλιο ν’ ανέβει μουρμούριζε μια Ωδή του Οράτιου. Οταν για μια στιγμή κοντοστάθηκε, άκουσε πίσω του τον Paddy να συνεχίζει στα λατινικά. Ακολούθησε το απαραίτητο… «Ach so Herr Major» κι ήταν σαν για ένα λεπτό να είχε σταματήσει ο πόλεμος.
Το κουκλόσπιτο της Καρδαμύλης
Οταν πραγματικά σταμάτησε ο πόλεμος, ο Paddy βρήκε τον δεύτερο μεγάλο έρωτα της ζωής του στην Joan Monsell. Κοντά της άρχισε να γράφει -πάντα με μεγάλη δυσκολία- και μαζί της ταξίδεψε πολύ, ώσπου αποφάσισαν να στεριώσουν στη Μάνη κι αργότερα παντρεύτηκαν. Το σπίτι της Καρδαμύλης χτίστηκε σε σχέδια του Νίκου Χατζημιχάλη και ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Κάποια στιγμή ο αρχιτέκτονας χρειάστηκε να φύγει στο εξωτερικό (ήταν δικτατορία) και εγκατέλειψε το γιαπί. Παρέμειναν φίλοι ώς το τέλος της ζωής του Χατζημιχάλη. Το σπίτι θεωρήθηκε από πολλούς ένα από τα ωραιότερα της Ελλάδας και ο Paddy όταν τον ρωτούσαν ποιος το έχτισε απαντούσε: «Η Joan κι εγώ χτίσαμε την κάθε πέτρα». Πράγματι επέβλεψαν το χτίσιμο της κάθε πέτρας και η αλήθεια είναι πως λάτρευαν κι οι δύο το σπίτι και δεν άντεχαν να μην οικειοποιηθούν οτιδήποτε είχε σχέση μ’ αυτό. Ιδίως καθώς ο αρχιτέκτονας γελούσε κάθε φορά που το διάβαζε, χωρίς να εξηγεί. Σχέδια του σπιτιού δεν υπήρχαν στο αρχείο του. Τελικά, τα σχέδια βρέθηκαν ανάμεσα στα χαρτιά του Fermor όταν ειδικός αρχειοθέτης ήρθε από το Λονδίνο για να τα τακτοποιήσει. Ο Patrick Leigh Fermor όμως δεν ήταν πια εκεί. Σύμφωνα με τη διαθήκη, το σπίτι δωρήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη για να φιλοξενούνται συγγραφείς, να χρησιμοποιούν τις βιβλιοθήκες και να εμπνέονται από την πανέμορφη θέα. Η κρίση που περνάει ο τόπος φρέναρε το σχέδιο, και το σπίτι κινδυνεύει…
Τα βιβλία του
– Mani (1958) (και στα ελληνικά).
– Roumeli (1966) (και στα ελληνικά).
– A Time of Gifts (1977)
– Between the Woods and the Water (1986)
– Three Letters from the Andes (1991)
– Words of Mercury (Ανθολογία) (2003)
– In Tearing Haste (Αλληλογραφία) (2008)
Η βιογραφία της Αρτέμιδος Κούπερ «Patrick Leigh Fermor, an adventure» ήδη μεταφράζεται και θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.