Ετσι κι αλλιώς η λογοτεχνία χρειάζεται χρόνο. Δεν ανήκει στις τέχνες που εμπνέεται άμεσα από την επικαιρότητα, παρότι οι αναταράξεις και οι ανατροπές που επικρατούν τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία έχουν ήδη αφήσει το αποτύπωμά τους σε κάποιες λογοτεχνικές σελίδες. Αυτή τη φορά, όμως, δεκαεπτά σύγχρονοι Ελληνες συγγραφείς κλήθηκαν να γράψουν με αποκλειστική έμπνευση (και περιεχόμενο) την κρίση. Η «παραγγελία» και η παρακίνηση δόθηκαν από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» και με την επιμέλεια της Ελένης Μπούρα και της Μικέλας Χαρτουλάρη «Το αποτύπωμα της κρίσης» (όπως είναι ο τίτλος του συλλογικού αυτού τόμου) είναι πλέον στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Οι συγγραφείς Κ. Ακρίβος, Χρ. Αστερίου, Ελ. Γιαννακάκη, Βασ. Γκουρογιάννης, Θοδ. Γρηγοριάδης, Σωτ. Δημητρίου, Τ. Καλούτσας, Κ. Κατσουλάρης, Λένα Κιτσοπούλου, Ν. Κουνενής, Μιχ. Μοδινός, Χρ. Οικονόμου, Ν. Παναγιωτόπουλος, Κάλλια Παπαδάκη, Ερση Σωτηροπούλου, Σώτη Τριανταφύλλου και Χρήστος Χρυσόπουλος με τα διηγήματά τους μας θυμίζουν προτερήματα και ελαττώματα της καθημερινής μας συμπεριφοράς, μας συγκινούν με μικρές αλλά ουσιαστικές λεπτομέρειες, μας προκαλούν να δούμε και κάτω από το «χαλί» της νεοελληνικής ψυχοσύνθεσης.
Τα διάβασα με ενδιαφέρον και περιέργεια. Με την ενδόμυχη αμφιβολία να με ακολουθεί εξαρχής: είναι τελικά ώριμη η λογοτεχνία να καταπιαστεί με την κρίση; Μήπως είναι ακόμα νωρίς; Και αναζήτησα πού ακριβώς θα στεκόταν ο κάθε συγγραφέας, τι θα φώτιζε, τι θα αναδείκνυε, τι θα ανέτρεπε;
Τα θέματα
Οι ξένοι μετανάστες, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, αλλά και η οδός της μετανάστευσης των νεοελλήνων έχουν ιδιαίτερη θέση στις σελίδες του βιβλίου. Θέμα οικείο για τον καθένα, με πολλές ιστορίες που μπορούν να αξιοποιήσουν οι συγγραφείς και πολλά περιθώρια μυθοπλασίας. Από τα πλέον πρωτότυπα, της Σώτης Τριανταφύλλου.
Τα χρόνια της ευμάρειας και του μαύρου χρήματος, τα χρόνια των νεόπλουτων και των επιτήδειων δεν θα μπορούσαν να λείπουν από αυτό το αποτύπωμα της κρίσης (Μιχάλης Μοδινός, Χρήστος Αστερίου). Οπως δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι άνθρωποι του περιθωρίου, οι φτωχοί ή οι νεόπτωχοι με τα μικρά όνειρα, με τη μεγάλη μοναξιά και την ακόμα μεγαλύτερη ανημπόρια. Η ανεργία και η απόγνωση των ανθρώπων που από τη μια στιγμή στην άλλη είναι άνεργοι και μόνοι είναι μια ακόμη «υποομάδα» διηγημάτων της συλλογής -βασική παράμετρος της κρίσης η ανεργία- την οποία υποστήριξαν -έξοχα- με τα κείμενά τους η Λένα Κιτσοπούλου και η Κάλλια Παπαδάκη.
Αυτά είναι μόνο όσα θα μπορούσε να πει η λογοτεχνία για την κρίση; Δεν υπάρχουν άλλες πτυχές που θα μπορούσε να αναδείξει η λογοτεχνία; Ασφαλώς υπάρχουν. Υπάρχει η πλευρά της ατομικής ευθύνης του καθενός μας για το πού οδηγήθηκε η χώρα και αναλαμβάνει ο Κώστας Κατσουλάρης να το περιγράψει με το έξυπνο και ανατρεπτικό διήγημά του, όπου κατεβαίνουν σε διαδήλωση (όπως οι παλιοί «αγανακτισμένοι») εκείνοι που ήθελαν να αναλάβουν «δημόσια την ευθύνη του κακού που είχε πλήξει τη χώρα, τους ίδιους και τα παιδιά τους». Κι αν αυτό είναι καθαρά στη σφαίρα της φαντασίας, είναι πολύ εντός της πραγματικότητας η δύσκολη συμβίωση και συνεννόηση των κατοίκων της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων μέσα στις πολυκατοικίες. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στήνει μία ακόμα ιστορία καθημερινής τρέλας σε μια συνέλευση πολυκατοικίας και μας καλεί να δούμε τη νεοελληνική κοινωνία.
Η αρχή
Τελικά η λογοτεχνία έχει πολλά να πει για την κρίση. Απλώς μόλις τώρα άρχισε να μιλάει. Και ίσως στο μέλλον, εγγύς και απώτερο, όταν πολλά θα έχουν καταλαγιάσει, όταν, ελπίζουμε, επικρατήσουν ψυχραιμότερες ματιές, η λογοτεχνία να είναι αυτή που θα μας βοηθήσει να «δούμε» ό,τι σήμερα θεωρούμε ανύπαρκτο.